فصل اول.............................................................................................................................. 8
فضای سبز............................................................................................................................ 8
مقدمه................................................................................................................................... 8
تعریف و هدف...................................................................................................................... 8
اهمیت و جایگاه در جامعه..................................................................................................... 9
فضای سبز(باغ یا طبیعت دست ساز) در بستر کشورها:........................................................ 9
پیشینه تاریخی فضای سبز( باغ) ایرانی.............................................................................. 10
فضای سبز شهر................................................................................................................. 13
انواع فضاهای سبز............................................................................................................. 13
عملکردهای فضای سبز...................................................................................................... 14
فضای سبز در طرح توسعه شهری..................................................................................... 14
اهمیت فضای سبز شهری................................................................................................... 16
- درختان و کاهش آلودگی.................................................................................................. 16
- گیاهان درشهر................................................................................................................. 17
- مبارزه با نابودی.............................................................................................................. 18
آبیاری در فضای سبز......................................................................................................... 20
جایگاه کارگران فضای سبز................................................................................................. 21
اصول کاشت چمن.............................................................................................................. 22
چمن در فضای سبز............................................................................................................ 24
- عملیات کشت و کار چمن:................................................................................................ 25
مقایسه چمن باگیاهان پوششی :......................................................................................... 28
فصل دوم........................................................................................................................... 33
گل و گیاه در فضای سبز.................................................................................................... 33
جایگاه گلکاری در ایران..................................................................................................... 33
جایگاه ایران از نظر جغرافیایی........................................................................................... 34
تاسیسات گلکاری................................................................................................................ 35
انواع گلخانه های ثابت........................................................................................................ 36
نیاز نوری گیاهان................................................................................................................ 37
نور در گلخانه ها................................................................................................................ 38
عوامل مؤثر در میزان مصرف Co2................................................................................... 39
محیطهای پرورشی گیاهان ـ کشت خاکی............................................................................. 41
رشد و نمو......................................................................................................................... 42
کاربرد هورمونهای گیاهی................................................................................................. 43
عوامل موثر بر عملکرد هورمونها در روی گیاهان زینتی.................................................. 44
مهمترین کاربرد ژیبرلینها GA............................................................................................ 44
سیتوکینینها Cytokinines............................................................................................ 45
بازدارنده‌های رشد Inhibitors...................................................................................... 45
اتیلن Ethylene.............................................................................................................. 46
تکثیر گیاهان....................................................................................................................... 46
طریق مختلف تکثیر............................................................................................................ 46
مزایای بذر کاری................................................................................................................ 47
معایب کشت و کار با بذر..................................................................................................... 47
روشهای بذرکاری............................................................................................................. 48
نکات لازم در روش بذر کاری............................................................................................. 48
کشت بذر (تیمارهای قبل از کشت)...................................................................................... 48
تکثیر غیر جنسی................................................................................................................ 49
تکثیر بوسیله اندام‌های زیر زمینی...................................................................................... 51
پیوند.................................................................................................................................. 53
طراحی باغچه..................................................................................................................... 53
طراحی کاشت گیاهان در فضای سبز................................................................................... 55
گیاهان بومی....................................................................................................................... 55
کنارهم قرار گرفتن گیاهان................................................................................................... 56
کاشت منفرد یا تأکیدی......................................................................................................... 56
کاشت درختان ردیفی یا خطی.............................................................................................. 57
کاشت گروهی..................................................................................................................... 57
کاشت توده ای.................................................................................................................... 58
1- آرایش و زیبایی خیابانها................................................................................................ 60
2- ایجاد سایبان.................................................................................................................. 61
3- جلوگیری از آلودگی صدا............................................................................................... 61
4- ایجاد بادشکن و جلوگیری از گرد و خاک........................................................................ 62
5- کشت در گلدانهای بزرگ برای خیابانها و پارکها یا فضای بین ساختمانی........................ 62
6- آشنا کردن مردم با درختان و درختچه های مختلف........................................................ 63
7- ایجاد دیورا سبز، پرچین و اسپالیه (داربست)................................................................ 63
8- آرایش روی چمن.......................................................................................................... 64
9- ایجاد مکان مناسب برای آشیان گزینی پرندگان............................................................... 64
10- تولید میوه مناسب برای حیات وحش پارکها و فضای سبز نسبتاً بزرگ شهری و جلب پرندگان 64
11- ایجاد پیکره در هنر معماری سبز................................................................................. 65
12- به نمایش گزاردن اندام درختان................................................................................... 65
فصل سوم.......................................................................................................................... 68
استفاده از گیاهان دارویی در فضای سبز شهری................................................................. 68
چکیده................................................................................................................................ 68
مقدمه................................................................................................................................. 69
مزایای استفاده از گیاهان دارویی در فضای سبز................................................................. 70
نتیجه گیری........................................................................................................................ 76
عطر گیاهان در فضای سبز................................................................................................. 77
گیاهان معطر....................................................................................................................... 77
تقسیم‌بندی گیاهان معطر..................................................................................................... 78
اثر عرض جغرافیایی در دمای محل ................................................................................... 81
اثر ارتفاع در دما ............................................................................................................... 81
تنش دمای زیاد .................................................................................................................. 82
تجهیزات باغبانی................................................................................................................ 87
ظرف‌های کشت................................................................................................................... 87
محیطهای کشت.................................................................................................................. 89
دوم- کودهای گیاهی........................................................................................................... 90
آمیخته های خاکی............................................................................................................... 92
کشت بدون خاک.................................................................................................................. 93
خزانه هوای آزاد(outdoor bed)................................................................................. 94
سرپوش............................................................................................................................. 95
شاسی سرد(Cold frame)............................................................................................ 95
سایبان (Lath- house (shade house....................................................................... 97
ابزارهای دستی.................................................................................................................. 97
همیشه بهار..................................................................................................................... 101
خصوصیات گیاه شناسی................................................................................................... 102
ترکیبات شیمیایی.............................................................................................................. 103
نیـازهای اکولوژیـکی........................................................................................................ 103
نیـازهای غذایـی............................................................................................................... 103
کشـت............................................................................................................................... 104
داشـت.............................................................................................................................. 104
برداشت........................................................................................................................... 105
خواص دارویی و کاربرد آن............................................................................................. 105
گل مینا چمنی................................................................................................................... 105
گل مغربی........................................................................................................................ 106
کوکب............................................................................................................................... 107
دورۀرشدونمو................................................................................................................. 108
فرایند گل دهی................................................................................................................. 108
جنبه های کلی.................................................................................................................. 109
سیستمهای تکثیر.............................................................................................................. 109
اصلاح /اهداف ومشکلات.................................................................................................. 109
نیازهای زراعی................................................................................................................ 111
تولید پیاز......................................................................................................................... 111
جنبه های کلی.................................................................................................................. 111
بیماری............................................................................................................................. 111
بیماری لکه برگی سرکوسپورایی گیاهان زینتی................................................................. 112
رعنا زیبا:Gaillardia................................................................................................. 113
اقاقیا................................................................................................................................ 114
مورفولوژی..................................................................................................................... 114
گل تاج خروس یاCelisia L............................................................................................ 115
انواع مختلف تاج خروس................................................................................................. 115
اطلسی Petunia........................................................................................................... 116
آفتابگردان....................................................................................................................... 117
نیاز اقلیمی....................................................................................................................... 119
روش ازدیاد..................................................................................................................... 119
منابع................................................................................................................................ 121
فضای سبز
فصل اول
فضای سبز
مقدمه
افزایش جمعیت شهرها باعث بالا رفتن ارزش زمین و در نتیجه استفاده حداکثر از زمین جهت ساختمان سازی شده است. این مسأله متأسفانه نمای شهرها را به مجموعه ای از سنگ و بتن تبدیل کرده است. تراکم جمعیت به همراه ایجاد آلودگیهای مختلف منجر به پیدایش و افزایش بیماریهای قلبی و تنفسی می شود. علاوه بر اینها، ابتلا به بیماری روحی و روانی هزینه ای است که انسان در ازای دور شدن از طبیعت می پردازد. در این شرایط فضای سبز شهری می تواند عاملی راهگشا در تعدیل آلودگی هوا (از طریق جذب آلاینده های هوا)، بالا بردن رطوبت نسبی هوا، کاهش آلودگی صوتی (به عنوان لایه اکوستیک) و ایجاد زیبایی بصری نقش داشته، محیط دلنشینی را در کنار محیطهای کار و زندگی برای شهروندان فراهم آورد.
فضای سبز فراشهری نیز با ایجاد پارکها و شکل دادن مناطق گردشگری و منظره سازی محوطه های ویژه می تواند نقش موثری در جاذبه های گردشگری و اقتصاد شهرها داشته باشد.در ذیل به ذکر خلاصه ای از اقدامهای انجام شده در راستای تأسیس این رشته و اهمیت آن می پردازیم:
تعریف و هدف
بر اساس نیاز کشور به تربیت نیروی متخصص فضای سبز جهت برنامه ریزی، طراحی، احداث، نگهداری و مدیریت فضای سبز شهری و فراشهری (نظیر کمربند سبز و پارکهای جنگلی) شورای عالی برنامه ریزی در سال 72 در دویست و شصت و یکمین جلسه خود تأسیس رشته مهندسی فضای سبز را تصویب نمود.
این رشته ابتدا در دانشگاه تبریز و سپس در دانشگاه تهران (در سال 1379) دانشجو پذیرفت. مواد درسی این رشته شامل دروس عمومی، کشاورزی، معماری و عمران می باشد که دانشجویان در طی یک دوره چهار ساله با تلفیق هنر، فن و علم کارآیی لازم برای حرفه خود را می یابند.
اهمیت و جایگاه در جامعه
امر طراحی و اجرای فضای سبز و همچنین نگهداری و مدیریت آن تاکنون به دست افراد غیر متخصص بوده است. افراد نیمه متخصص نیز با دیدگاه تک بعدی معماری یا باغبانی قادر به حل مشکل فضای سبز و ارتقای آن از نظر کیفی نمی باشند. اهمیت و برتری فارغ التحصیلان مهندسی فضای سبز در این نکته است که توانایی تلفیق علم، فن و هنر را دارند. به عبارت روشن تر، قسمت عمده ای از علوم و فنون کشاورزی نظیر باغبانی، خاک شناسی و آبیاری، علوم پایه نظیر اکولوژی و گیاه شناسی را با هنر طراحی در هم می آمیزند و همین دخالت دادن علوم مختلف در احداث فضای سبز، دانش آموختگان این رشته را منحصر به فرد می کند.
ضعف محاسبات مهندسی در فضاهای سبز تاکنون باعث وارد آمدن زیانهای بی شماری نظیر ضربات ناشی از سرما، گرما، و خشکسالی شده که این مسائل با انتخاب نوع گیاه (که می تواند علاوه بر سازگاری اکولوژیکی دارای جنبه های زیبایی شناسی منحصر به فرد باشد) سیستم آبیاری مناسب، نوع خاک و... قابل پیشگیری است. مهندسی فضای سبز همچنین از نظر هنری نظیر شعر و موسیقی حایز اهمیت است. یک مهندس فضای سبز باید رنگها را به خوبی بشناسد و با دنیای مرموز رنگها آشنا باشد. همچنین با شکلها و بافتها که در بخش فضای سبز بسیار متنوع می باشند (نظیر شکل درختان و درختچه ها، بوته ها و گلها) آشنایی داشته و همان طور که یک موسیقیدان با ترکیب نتها موسیقی دلنشینی می سازد، در مهندسی فضای سبز نیز با ترکیب شکلها، رنگها و بافتها و با در نظر گرفتن اصولی مثل سادگی، تنوع، تکرار، تأکید، تسلسل و مقیاس، وحدتی به وجود آورده می شود که می تواند بی نظیر باشد.
فضای سبز(باغ یا طبیعت دست ساز) در بستر کشورها:
در ایتالیا, حیثیت باغ در گرو فرآیند موزون ،و اجتماع خوش ترکیب و پوشش گیاهی (بوته ها ، درختچه ها ،درخت ها ) و انواع صدف های دریایئ و سنگ های زیبای ریز و درشت بود. بعدها گلدان های هنری ،مجسمه ها وآبتندیس ها نیز بر آن افزوده گشت. و لاجرم درهر دوره ای تابع شیوه های هنری زمانه خود شد.
باغ های فرانسه که در قرون وسطی برخوردار از سادگی بودند در دوران رنسانس ، راه تنوع ، پیچیدگی ، پر کاری غنا پیمودند و در تکامل خود،بیشتر دارای ساختمان، ستاوند،تراس ها ،پله ها ، مجسمه و گلدان ، آبنما و غیره شدند.
از آکسفورد ندای ، «تمام طبیعت یک باغ» ، جدا کننده های گیاهی را جانشین دیوار های باغ کرد .
در مصر باغ ها، هندسی،محوری ، با تقسیمات چهارگوش و زوایای قائمه بودند با تاکیدی خاص بر احجام و تندیس های اعتقادی، و مجسمه های فراعنه،استخرهای بزرگ لبریز از آب نیل ، ارزش ویژه ای به باغ های مصری می داد و ورزش تفریحی قایقرانی را نیز خدمت می کرد.
بر باغپردازی ژاپن عقاید مذهبی و بینش های فلسفی حاکم است پرداختن به نباتات پشتوانه ای از قداست کهن دارد. درخت پروری ، گل آرائی ، بوته پیرائی، مراسم چای ،همسان انجام فرایض دینی است. باغ،ساحتی مقدس، و باغبانی فعالیتی عبادی هنری است. هر گله از باغ نمایانگر ظریف زندگی ,عقیده و طبیعتی دیگر است که در جمع، ترکیبی هنری منظری دارد و از زیبایی و تنوع خاصی برخوردار است.
نوردان ها ،احجام بر ساخته ، راه های دلپذیر، خرد اندازه ای متواضعانه ، درخت های پرداخته ، همخوانی خوشایند اصوات مرکب از وزش باد و جریان تنظیم شده آب در رویاروئی با وسائل و ابزاری که بر سر راهشان تعبیه شده باغ ژاپنی را هویتی دیگر می بخشد. باغ ژاپنی به مدد دلنشینی و چشمنوازی مرزها در نوردیده ،ودر سزمین های دور از موطن خود عرض اندامی محبوب، و بر باغسازی معاصر تاثیری به سزا دارد. گو اینکه روح حقیقی خود را در ژاپن باقی گذارده و کاریکاتور جسم مجازی را در سیر و سیاحت بر بیگانگان ارزانی داشته است.
پیشینه تاریخی فضای سبز( باغ) ایرانی
بارخدایا ، سرزمین مرا از خشکسالی حفاظت فرما
روایت است که: منوچهر پادشاه پیشدادی نخستین سازنده باغ است. که آنرا بوستان نامید. یعنی کشتزار بوهای خوب.کوروش اولین کسی است که درختکاری ردیفی منظم (بسان نظم نظامی ) را دستور داد. به دست خود،زیباترین درخت را مدال های جواهرنشان بخشید. جایزه کشاورزی داد و جشن درختکاری معمول داشت.
باغ واژه ای است که در زبان های : پهلوی ، سغدی، فارسی، و عربی با تلفظ های مشابه بر معنی واحدی ایستاده . فردوس هم علاوه بر بهشت به همین معنا است. بسیار گفته اند که ریشه پائرادائز فارسی است. و در تطور زبان پارادایز،پارادیس ، پالیز، فرادز، فرادیس ، فردوس و پردیس شده و از زبان های یونانی،ایتالیایی ، فرانسه و... انگلیسی با تلفظ های مشابه به پائردائز سر برآورده ، و در عربی با تلفظ فردوس.
از سوی دیگر همریشگی واژگان زبان های مختلف نژاد آریایی بر کسی پوشیده نیست.
ایرانیان معتقد به فرشته مقدسی بودند، به نام اورواز که صدمه زدن به گل و گیاه موجب ناراحتی و خشم او می شد.
کشاورزی و باغسازی در کیش و آئین ایران قدیم با قرب و منزلتی روشن و موکد توصیه شده است. نقش درختان بر دیواره های پلکان های تخت جمشید حاکی از اهمیت باغ در چشم و دل ایرانی است. ایرانیان گل را در مرگ و زندگی محترم می داشتند. گلدان کشف شده در گوری از شهر سوخته سیستان شاهد این معنا است.
باغهای ایرانی در شمار قدیمی ترین و بهترین باغ های جهان است.
در تورات از باغ های ایرانی، سخن بسیار رفته است.
بقایای میانسراها در معماری های شیوه های پارسی و پارتی خبر از باغ می دهند.
از باغ پاسارگاد چیزی نمانده.
از دوره ساسانی هم آثار باغبندی کاخ سروستان هم از بین رفته.
در عکس هوائی بیستون ، ته رنگ چهار باغ مشاهده می شود .
در قسمت هائی از تخت جمشید آثار طریقه آبیاری هنوز باقی است. باغ های خشایار شاه شهره بودند. او معمار ،شهرپرداز، و باغساز چیره دستی بود .هم او در کتیبه اش خبر می دهد که سازندگی ها و آبادانی های زمان پدرم را هم من کرده ام. و تا هجوم اسکندر باقی بودند همچنانکه باغ های معلق بابل که بخت النصر برای همسر ایرانیش ساخته بود.
معماری و سایر آثار هنری،اگر به حال خود رها شوند کم و بیش می مانند. خاصه که در امانت خاک باشند. ولی باغ اگر تشنگی بکشد، یا از لطف و سرآوری و مراقبت انسانی محروم بماند در اندک مدت می میرد. باغهای قدیمی ما مرده اند و خاکشان غبار شده.
سروهای کاشمر، فریومد، پاریز, ابرقو , چنارهای بوانات و مسجد جامع قمصر ، کهن توت منج ... و سایر درختان تنومند شهرها و آبادی های این سرزمین که ریشه در تاریخ دارند، و سرگذشت و داستان ها در کتب، نشانگر اعتقاد و علاقه قلبی نیاکان ما به درخت است.
آریائیها به یاد زادگاه نیاکان خود که در آن با کشاورزی ،درختکاری، پیوند گیاهان، و پرویش گلبوته ها خو گرفته و حسن تجربه اندوخه بودند. در سرای نوین خود برای رفع محرومیت از الطاف سبز و آبی طبیعت, به تدبیر، آب های مخفی را از زمین بر کشیدند و بر خاک خشک جاری ساختند. و به کشت پرداختند. باغ هائی ساختند چنان سنگین و رنگین که مورخ یونانی از آنها به خوبی یادها کرده اند. گزنفون به باغ های دوران هخامنشی اشاره ها دارد.و از باغ هائی یاد می کند که پردیس نامیده می شدند. ساختن و پرداختن باغ هائی به غایت پر طروات و زیبا در تف سوزان کویر، که ریاضتی مستمر را نیاز داشت.
«اگر ایرانیان چنین باغ هائی را پردیس )بهشت( نامیدند پربیراه نبوده است.»
باغسازی ایرانی از بازتاب برون مرزی والائی برخوردار است.
در دوران عباسی با انتقال مرکز حکمت به بغداد، معماری و باغسازی ایرانی برگیره ساخت و ساز حکومتی شد. المعتصم و المتوکل کاخهائی در کرانه های دجله پی افکندند. و بر گونه باغ های ساسانی به باغسازی پرداختند.
با گسترش اسلام، باغسازی ایرانی نزد مردم نقاطی که پذیرای اسلام شدند، رسوخ کرد. به ویژه کشورهائی که اسلام به واسطه ایران، بدانجا راه یافت و سرزمین هائی که در حوزه مکتب هنر و معماری ایران بودند. در اروپا از باغ های زیبا آندلسی الحمراء را می توان نام برد. و در آسیا باغ های بابری کشمیر را که در شمار نامدارترین باغ های دوران اسلامی هستند.
گو اینکه باغ چهلستون اصفهان به احتمال قوی بر روی باغی هخامنشی بنا شده، و همطرح آن. ولی از باغهای قدیمی موجود،عفیف آباد شیراز اصیل و بنام است. این باغ بر بستر طرح قرن هشتم هجری آرمیده است. جز اینکه قوام ساختمان آنرا دستکاری و مسیری بیضی برای خودرو بر آن تحمیل کرد. این باغ را عفیف الدین شیرازی به سال 725 هجری ساخته است.
باغ عباس آباد بهشهر، باغ فین کاشان، باغ شاهزاده ماهان، باغ دولت آباد یزد، باغ دلگشا و باغ ارم شیراز ،نمونه های قابل ذکری هستند که اصول و ضوابط باغسازی ایرانی را تا حد زیادی حفظ کرده اند. از ایندست در تمام خطه ایران ،اعم از شهر یا روستا، باغ هائی بوده که از اغلب آنها نشانی نیست. یا در پی حملات و تاخت و تازها از بین رفته اند.یا با حرکت ماسه های روان مدفون شده اند یا منبع آبشان خشکیده و یا مثل باغ هزار جریب مورد خشم دیوانگان تاریخ قرار گرفته اند یا با مرگ صاحبشان مرده اند.
«مرگ باغ فاجعه بزرگی است باغ ها را دریابیم»
در یک اقرن اخیر فرهنگ معماری .باغسازی و... به راه انحطاط افتاد. و باغ های معاصر ایرانی دستخوش بی هویتی و اغتشاش گردید.
در تهران : باغ فرح آباد نمونه نزدیک و گویائی است از شروع انحطاط، در حالیکه باغ فرمانیه بر سنت نیاکان خویش استوار مانده است.
متاسفانه باغسازی امروز ما بی بهره از سنت و عاری از هویت است. در باغ های سعد آباد نشانی از باغسازی ایرانی نیست. پارک ملت رنگ و بوی انگلیس دارد. در حالیکه باغچه سازی خانه های اروپای قرون وسطی، از میانسراهای خانه های ایرانی متاثر بود
فضای سبز شهر
فضاهای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوششهای گیاهی انسان ساخت است که واجد بازدهی اجتماعی و بازدهی اکولوژیکی می باشند.
منظور از بازدهی اکولوژیکی، زیباسازی بخشهای شهری، کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن، افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند اینها میباشد و از دیدگاه حفاظت محیط زیست ، فضاهای سبز شهری، بخش جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل میدهد.
انواع فضاهای سبز
فضاهای سبز در وهله نخست به فضاهای سبز و سطوح سبز، و در مرحله بعد به شهری و غیرشهری تقسیم میشوند.
تفاوت فضای سبز و سطوح سبز از نظر اکولوژیکی در این است که سطوح سبز (مثلاً زمین ورزشی چمنکاری شده) نمی تواند مانند فضای سبز شبه جنگلی در کاهش آلودگی صوتی مؤثر باشد و یا به نحو مطلوبی سبب کاهش دما شود.
براساس این تقسیم بندی، فضاها و سطوحی که با کاربری فضای سبز در شهرها ارتباط پیدا میکند، فضاهای سبز عمومی، نیمه عمومی و خیابانی و سطوح سبز عمومی، خیابانی و چمنهای ورزشی را شامل میشود.
فضاهای سبز عمومی واجد بازدهی اجتماعی میباشد و برای عموم مردم برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح قابل استفاده است و معمولاً پارک نامیده میشود. در واقع فضای سبز عمومی (اجتماعی) شامل فضاهای سبز عمومی مجهز به خدمات و تسهیلات میگردد. فضاهای سبز نیمه عمومی دارای بازدهی اکولوژیکی هستند اما تعداد استفاده‌کنندگان آنها محدود است. محوطه‌های باز ادارات، پادگانها و بیمارستانها، نمونه‌هایی از این فضا می‌باشند. فضاهای سبز خیابانی، درختکاری حد فاصل مسیرهای پیاده‌رو و سواره‌رو و همچنین فضاهای میادین و یا زمینهای پیرامون بزرگراهها و خیابانها را شامل میشود.
سطوح سبز شهری نیز زمینهای ورزشی چمنکاری شده و جزیره‌ها و لچکیهای کنار خیابان را شامل میشود که عمدتاً جنبه زیبایی شناختی دارد و تا حدی نیز واجد بازدهی اکولوژیکی می‌باشند. بطور کلی می‌توان گفت که بخش قابل توجهی از فضای سبز در طرحهای شهری را فضای سبز عمومی تشکیل میدهد که به دلیل بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی به طور همزمان از اهمیت بالاتری برخوردار است.
عملکردهای فضای سبز
فضاهای سبز در شهرها، به ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی، دارای عملکردهای مختلفی می‌باشند. فضاهای سبز از یک سو موجب بهبود وضعیت زیست محیطی شهرها می شود، و از سوی دیگر شرایط مناسبی را برای گذران اوقات فراغت شهروندان تعبیه میکند. علاوه بر اینها، دارای عملکردهای کالبدی نیز میباشد.
اثرات فضای سبز شهری از دیدگاه زیست محیطی مواردی چون کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، بهبود شرایط بیوکلیماتیک در شهر، افزایش نفوذپذیری خاک و تأثیر مثبت بر چرخه آب در محیط زیست شهری و افزایش کیفیت آبهای زیرزمینی را شامل میشود. فضای سبز میتواند به طور قابل توجهی دمای هوا را کاهش دهد و یا به تلطیف هوا کمک کند. در بررسی اثرات روانی ـ اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان ، در هر شرایطی ، روزانه به چند ساعت فضای ساکت و آرام نیاز دارد که فضای سبز میتواند این فضا را تأمین نماید.
فضای سبز شهری به عنوان بخش جاندار محیط شهری مکمل بخش بی‌جان شهر، یعنی ساختار کالبدی شهر، می باشد. در این خصوص، فضای سبز میتواند به عنوان لبه شهر، آرایش دهنده شبکه راهها و تفکیک کننده فضاهای شهری ایفای نقش نماید.
فضای سبز در طرح توسعه شهری
از دیدگاه شهرسازی، فضای سبز شهری عبارت است از بخشی ازسیمای شهر که از انواع گیاهان تشکیل یافته است.در صورتی که از فضاهای آزاد شهری که متضاد فضاهای ساخته،یا ساخت فیزیکی شهر است، صحبت کنیم در این صورت فضاهایبالقوه جهت توسعه فضای سبز شهری مطرح میشوند.
به طور کلی فضای سبز برخلاف معنایی که ممکن است در ذهنایجاد کند، تنها محلی دارای درخت و گیاه نیست، بلکه نماد وسمبلی از تفکرات فرهنگی و اجتماعی یک جامعه است.مکان ظهور فضای سبز تنها پارکها را دربرنمی‌گیرد، بلکه باغ‌ها و باغچه‌های خصوصی، نوار سبز حاشیه شهرها و حتی خیابانها و گورستان‌ها را نیز شامل میشود. همینطور فضای سبز، اماکن فرهنگی (کتابخانه، تئاتر و...)، اماکن مذهبی، محلی برای انواع بازی‌ها و ورزش‌های مختلف، محلی برای الهام گرفتن از طبیعت جهت سرودن شعر، نقاشی، عکاسی و... رانیز شامل میشود.
باید دانست فضاهای سبز اشکال گوناگون به خود می‌گیرند وبنا به تراکم محیط شهری و کاربردی که دارند، مساحت وجایگاه‌های متفاوتی را اشغال می‌کنند.برای طبقه‌بندی فضاهای سبز شهری می‌توان معیارهای خاص زیررا در نظر گرفت:* موقعیت فضاها (شهری، حومه شهری، حاشیه شهری)* میزان تجهیز (تجهیز شده به طور کامل، تجهیز شده به طور ناقص، تجهیز نشده)* نوع و میزان گشایش در برابر جمعیت (باز، بسته، مجانی، پولی)* نوع اداره آن * فاصله تا محل زندگی* گروه سنی استفاده‌کننده (کودک، جوان، پیر) ضروری است قبل از هر اقدامی درباره فضای سبز شهری، شرایط خاص آب و هوایی کشور را در انتخاب گونه‌های مناسب به طوری که همگام با طبیعت باشد مورد توجه قرار داد و شرایط محیطی
و اقلیمی را نیز شناسایی کرد. تدوین برنامه مشخص برای فضای سبز در شهرها و رفع کاستی‌ها در برنامه‌ریزی‌های کلی، میتواند از گسترش سلیقه‌ای، تقلیدی و اتفاقی این‌گونه
فضاها جلوگیری کرده و از خطای برنامه‌ریزی و محاسباتی مارا دور نماید.
ضرورت توجه به فضای سبز شهری در طرحهای توسعه شهری در سالهای اخیر در کشور ما آنچه بیش از هر چیز در بخش مدیریت فضای سبز شهرداری‌ها مطرح بوده، ایجاد فضاهای سبز جدید و توسعه آنها بوده است. این در حالی است که «حفظ و نگهداری» فضاها و گونه‌های گیاهی که در واقع پتانسیل فضای سبز شهری ما را تشکیل میدهد، میتواند از شتاب و خلق فضاهای جدید جلوگیری کند. طرحهای توسعه شهری امروز خود، عواملی برای تخریب فضاهای سبز موجود شهرها هستند. این طرحها اغلب بدون توجه به توان
موجود تهیه میشوند و به همین دیدگاه باعث میشوند مسیرها یا فضاهای سبزی که به طور طبیعی در حاشیه آبراه، قنات یا رودخانه‌ای شکل گرفته است، تخریب شوند و به کاربری‌های
مسکونی و یا کاربری‌های دیگر اختصاص یابند و در عوض زمینهای دیگری به عنوان فضای سبز پیش‌بینی میشوند که گاه تملک و تخریب آنها سالها طول می‌کشد. آنچه می‌بایست مورد توجه قرار گیرد «حجم سبز» و «ذخیره سبز» است نه «سطح سبز». بنابراین ضروری است همان‌گونه که در مورد ساخت کالبدی بخش بی‌جان شهر برنامه‌ریزی صورت
می‌پذیرد و پیرامون آن به تعمق می‌پردازند، در مورد برنامه‌ریزی بخش جاندار نیز باید برنامه‌ریزی کرده و به تفکر پرداخت.
اهمیت فضای سبز شهری
- درختان و کاهش آلودگی
نیازاست به گوشه ای از ضرورت وجود عنصر سبز گیاهی در شهرها به خصوص شهرهایی که از آلودگی هوا رنج می برند، اشاره کنیم. بر اساس برآوردهای کارشناسی، به ازای هر نفر در مناطق شهری، دست کم به ۱۵ متر مربع فضای سبز نیاز است که با افزایش آلودگی هوا این رقم نیز بالا رفته و تا سطح ۵۰ متر مربع هم می رسد. هر هکتار جنگل کاری، سالیانه حدود ۵/۲ تن اکسیژن تولید کرده و در حدود دو برابر این مقدار دی اکسید کربن هوا را جذب می کند. ضمنا هر ساله حدود ۲ هزار متر مکعب آب و ۳ تن گرد و غبار هوا را جذب و آن را پالایش می کند.
یک درخت در سال به طور متوسط دو کیلوگرم اکسیژن تولید می کند.همینطور یک درخت در مدت یک سال به اندازه ۴۰۰-۲۵۰ لیتر آب را به صورت بخار از خود متصاعد می کند. درختان در تعیین دمای منطقه نیز نقش دارند به طوری که هوای یک منطقه درختکاری شده، می تواند تا۱۱ درجه سانتی گراد خنک تر از منطقه بی درخت مجاور باشد.
محیط زیست مطلوب برای انسان، حرارتی برابر ۲۵-۱۵ درجه سانتی گراد و رطوبت ۷۵-۴۰ درصد، همراه با جریان هوای تمیز و ملایم و آب و روشنایی کافی است که با شرایط کنونی پوشش گیاهی می تواند بستر مناسبی در این زمینه ایجاد کند. علاوه بر این وجود فضای سبز به ویژه اگر با چمن کاری، گل کاری و کاشت درختچه های زینتی همراه باشد، بی گمان نقش بسزایی در ایجاد تنوع و محیطی شاد برای گردش و کاستن از سر و صدا در گستره شهرها و بالا بردن روحیه مردم و نیز ایجاد محیط مناسبی برای آرامش اعصاب دارد. همچنین موجب پیدایش محیط زیستی هر چند کوچک برای برخی از جانداران به ویژه حشرات و پرندگان است که در جای خود یک میکروکلیما محسوب شده و تا اندازه ای از فقر بیولوژیک که به زودی دامنگیر محیط زیست می شود، خواهد کاست.
با توجه به حجم رو به رشد آلودگی هوا در تهران، فضای سبز درون شهر و نیز جنگل کاری اطراف آن ناکافی به نظر می رسد. البته باید گفت شهرداری تهران طرح ایجاد کمربند سبز تهران را در دست اجرا دارد. هدف این طرح، جنگل کاری اطراف تهران است که در صورت اجرا نقش اساسی در تلطیف هوای پایتخت خواهد داشت.
- گیاهان درشهر
به طور کلی، فضای سبز شهری به دسته های بوستان های شهری و جنگلی، لکه های سبز و باغات، فضای سبز معابر و میادین، فضای سبز مکان های خاص چون ادارات، موزه ها و در نهایت فضای سبز منازل تقسیم می شود که در آن از درختانی مانند اقاقیا، سرو، صنوبر، کاج، چنار، نارون، زبان گنجشک، بید، نخل زینتی و غیره استفاده می شود، همچنین از ترون ها و شمشادها. گلهای دایمی و فصلی در بستری از چمن، در اکثر پارک ها و بوستان ها با رنگ های دلفریب، خودنمایی می کنند. گل هایی از قبیل گل سرخ، شب بو، بنفشه، همیشه بهار، گل هفت رنگ و انواع بوته ای مانند زرشک زینتی و ... .
انتخاب گونه هایی که در طراحی فضای سبز یک منطقه به کار برده می شود علاوه بر توجه به شرایط زیستی از جمله آب و هوا و خاک، نیازمند نظر کارشناسان و متخصصان است. نکته حایز اهمیت در انتخاب گونه های مختلف این است که گونه هایی برای کشت در یک محل و در کنار هم انتخاب شوند که تناسب زیستی با یکدیگر داشته باشند. به عنوان نمونه، کشت ترون در کنار درختان اقاقیا، به ابتلای درختان اقاقیا به بیماری «کلروز» (زردی ناشی از کمبود آهن) می انجامد. دلیل آن هم این است که ترون ها برخلاف اقاقیا، نیاز آبی زیادی دارند و در نتیجه با آبیاری زیاد ترون، آهن خاک از دسترس درختان اقاقیا خارج می شود. بیماری کلروز در تهران، هر کجا که ترون با اقاقیا همنشین شده، مشهود است.
نارون؛ مهمترین همانطور که در بخش قبل ذکر آن رفت، یکی از درختانی که در طراحی فضای سبز شهری از جمله در شهر تهران، مد نظر قرار می گیرد، نارون است. دلیل آن هم شاید مقاومت و سازگاری بالای این درخت نسبت به عوامل نامساعد در شهرها باشد و یا شاید هم
